(1934 Yılında Kabine üyesi MEB. Ayasofya'nın İbadet alanının kapatılmasıya ilgili Kararname sunuyor,Atatürk kararnameyi imzalamıyor daha sonra 1947 yılında aynı kararname Atatürk'ün Islak imzası taklit edilerek yürürlüğe konuyor.)

Ayasofya’nın Ramazan süresince TRT’de her gün arz-ı endam etmiş olmasına sevinmeli miyiz? Bu zamana kadar unut(tur)ulan bir mekanı TRT’nin hatırlamasına sevinmeliyiz belki. Belki seyretmişsinizdir; TRT’nin sahur programları Ayasofya Camii’nde yapılıyordu. Hem de canlı olarak. İlk gün Dursun Ali Erzincanlı’nın konuğu Emin Işık hoca idi. Erzincanlı belki boş bulundu da sordu belki sormadı demesinler diye şöyle bir değindi. Orasını bilmiyorum. Emin Işık’a, Ayasofya ibadete açılsa iyi olmaz mı gibi bir dilekçik cümlesi idi bu. Emin Işık, TRT’de bulunduğunu, durumun gayet nazik olduğunu unutmadı ve bunlar siyasi işler deyip meseleyi kapattı.

Meseleyi kapatmıyorum

Belki ben de kapatabilirdim ama 16 Ağustos 2011 tarihli Hürriyet gazetesi kapatmama fırsat vermedi. DHA muhabirleri Ömür Avcı, Osman Şişko, Hayati Yalçın bildiriyor. Özetliyorum:

Trabzon’un Maçka İlçesi’ndeki tarihi Sümela Manastırı’nda 88 yıl aradan sonra geçen yıl ilk kez düzenlenen ayin ardından ikinci ayin (15 Ağustos 2011) yapılmış. Geceyi Maçka İlçesi’ndeki otelinde geçiren Fener Rum Patriği Bartholomeos, Sümela Manastırı’na giden patika yolun başına gelmiş ve manastıra yürümüş. Sümela Manastırı’na girdiği anda alkışlarla karşılanan Bartholomeos, dini ritüellerin yerine getirilmesinden sonra sunağa çıkmış ve manastırdakileri kutsamış. Bartholomeos, önce Yunanca sonra da Türkçe yaptığı konuşmasında, şunları söylemiş:

Başbakan’a şükran

“Sevgili Müslüman kardeşlerimiz. Tarihi Sümela Manastırı’nda bu sene de gelip dua etmeyi bize nasip eden Allah’a hamdolsun. Bu konuda anlayış ve hassasiyetleri için hükümetimize ve özellikle sayın Başbakanımıza, Sayın Kültür ve Turizm Bakanımıza şükranlarımızı sunmayı borç biliyoruz.”

 Hırıstiyanlar Sümela Manastırı’nda Meryem Ana’nın göğe yükseldiğine inanıyorlarmış. 15 Ağustos’ta düzenlenen ayine, seksen sekiz yıl aradan sonra ilk kez geçen yıl izin verilmişti. Saat 10.15’te Bartholomeos’un manastıra girmesiyle başlayan ayin iki saat sürmüş. Sümela Manastırı’na giremeyenler için sosyal tesislerin çevresine dev ekran kurulmuş. Ekranın çevresinde biriken yabancı konuklar, mum yakmışlar, Patrik Bartholomeos’un yönettiği ayini dev ekrandan izlemişler.

Ayasofya'da namaz kılabildiğimiz zaman

Biz de teşekkür etmek istiyoruz Başbakanımıza. Ne zaman mı? Ayasofya’da ezan okunursa ve namaz kılabilirsek… (GYY'ni notu: Ayasofya'da ezan okunuyor, göstermelik namaz da kılınıyor. Arka tarafta küçük bir bölümde kılınabiliyor namaz, yıllardan beri hem de!)

Ayasofya’da ezan ve namaz dendi mi bir kısım insanlar İstanbul’da cami mi yok, sanki bütün camiler doldu taştı da Ayasofya mı dolacak gibi lakırdılar söylüyorlar. Ayasofya’dan ezan okunması, orada namaz  kılınması neden önemli, isterseniz bunu benden değil; Yahya Kemal’den dinleyin: (Aziz İstanbul s. 120)

Ayasofya Camii'ni müzeye çeviren kararname! 

İşte bunun için önemli Ayasofya'da ezan ve namaz. Ancak 1934'ten beri ezan sesine ve secde eden mü’minlere hasrettir Ayasofya. O artık turistik bir mekân ve program çekim yeri. Ayasofya’nın başına bunlar nasıl geldi bir de ona bakalım: 1934'te  Ayasofya Camii’ni Müzeye Çeviren Bakanlar Kurulu Kararnamesi’nin metni şöyle:

“Kararname

Sayı: 2/1589

Maarif Vekilliğinden yazılan 14.11.1934 tarih ve 94041 sayılı tezkerede; Eşsiz bir mimarlık sanat âbidesi olan İstanbul'daki Ayasofya câmiinin tari­hi vaziyeti itibarile müzeye çevrilmesi bütün şark âlemini sevindireceği ve insanlığa yeni bir ilim müessesesi kazandıracağı cihetle bunun müzeye çevrilmesi, çevresindeki evkafa ait dükkânların yıktırılması ve diğerlerinin de evkafça istimlâk edil­mesi suretile güzelleştirilmesi ve tamiri ve daimî muhafazası masraflarına karşılık da evkafça bu sene ve gelecek seneler bütçelerinden muayyen bir para ayrılması hakkında bir karar ittihazı istenil­miş ve Evkaf Umum Müdürlüğünden yazılan 7.11.1934 tarih 153197/107 sayılı mütalâanamede, bu Camiin Bizanslılardan kalma bir eser olması hasebile hiç bir vakfı olmadığı ve her ne kadar cami olduktan sonra Sultanlar ve halk tarafından bazı gelirler bağlanmışsa da bunlardan âşâr olarak bağ­lanan Sultan gelirlerinin kaldırılmış olduğu ve halk tarafından bağlanan gelirler ise Kur'an oku­mak ve buna benzer belli ve nerede olursa olsun ya­pılabilir dinî emekler için olup müzeye çevrilmesi ve korunması için verilecek bir geliri bulunmadığı ve şimdiye kadar tamiri, gelirine bakmadan diğer vakıflarla bir arada yapılabilmekte olan bu bina cami olmaktan çıkınca artık buna da imkân kal­mayacağı ve bütçelerinin bugünkü vaziyeti her­hangi bir yardıma da yol bırakmamakta olduğu ve çevresindeki yapılardan evkafa ait olanları yık­mak ve kaldırmak elden gelirse de, ötekine berikine ait olanların evkafça satın alınmasına imkân bulunmadığı bildirilmiştir.

Bu iş icra vekilleri heyetinde 24.11.1934’te gö­rüşülerek, camiin çevresindeki evkafa ait binaların Evkaf Umum Müdürlüğünce yıktırılarak temizlettirilmesi ve diğer binaların istimlâk, yıkma ve bi­nanın tamir ve muhafazası masrafları da Maarif Vekilliğince verilmek suretile Ayasofya Câmiinin müzeye çevrilmesi tasvip ve kabul olunmuştur.

24.11.1934

Reisicumhur K. Atatürk

Başvekil         Ad. V.          M.M.V.          Da. V .

İ.İnönü    Ş.  Saraçoğlu     Z. Apaydın      Ş. Kaya

Har. V. V.     Maliye V.         Mf. V.          Na. V.

Ş. Kaya         F. Agralı      A. Özmen    A. Çetinkaya

İkt. V.           S.İ.M.V.          G İ.V.           Zr. V.

C. Bayar      R. Saydam   A. R. Tarlan  M. Erkmen

Görüldüğü gibi bu bir  Anayasa hükmü değil. Kanun hükmünde bir hükümet kararnamesi. Hükümet isterse bunu yürürlükten kaldırabilir. Anayasa değişikliği değil ki CHP, Anayasa Mahkemesine gitsin. Tıpkı Menderes’in ezanın Arapça okunmasını yasaklayan kararnameyi hükümsüz kılması gibi.  Sayın Cumhurbaşkanı, Sayın Başbakan, Sayın Başbakan Yardımcısı bu mevzuya öyle sanıldığı kadar uzak değil. Çocuklarına Fatih adını vermiş kişilerden bahsediyoruz. “Zincirler Kırılsın, Ayasofya Açılsın” diye miting yapmış, Ayasofya’da namaz kılmış kişilerden bahsediyoruz. Okuyalım :

Ayasofya mitinginde Erdoğan da var mıydı?!

“Papa VI. Paul gelir, Ayasofya'da ibadetini yapar, Müslümanlar gi­rip namaz kılamazlar. Artık Batı’ya sunulan bunca faturalara son vermek gerekirdi. İstanbul'un Fetih Yıldönümü yaklaştıkça M.T.T.B.'li gençlerin yüreklerindeki ızdırap artar... Çünkü Ayasofya mahzun...7 Mayıs 1975 Cuma.. Sabah çeşitli fakülte ve yurtlardan M.T.T.B.'li genç­ler bir ziyaretçi gibi bilet alıp Ayasofya'ya girmeye başlarlar. Saat 11.00 için sözleşmişlerdir. Saat 11.00: İçeri giren gençler bir araya gelir, yan­larında getirdikleri temiz kâğıtları sererek saf olurlar ve iki rekat namaz kılarlar. İçeri basın mensupları da gelmiştir. Fotoğraflar çekilir. Namazı müteakip grup temsilcisi olarak Ahmet Eskinus, oradakilere, «Biz Ayasofya'nın tekrar camii haline dönüştürülmesini istiyoruz. Fatih burayı cami haline getirdi ve vakfiyesinde bunun değiştirilemiyeceğini kaydetti. Fatih'in torunları olarak Ayasofya'ya sahip çıkıyoruz ve yetkilileri uya­rıyoruz.» açıklamasını müteakip gençler sessizce dağılırlar.”

Bu metni 53.Dönem (1975-76) MTTB yıllığından aldım. (s.199-202) Bu yıllıktan öğreniyoruz ki 1975’te Sayın Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan, MTTB’nin Kültür Müdürü’dür. Milli Eğitim Bakanımız Sayın Ömer Dinçer de 1976’da Erzurum MTTB’de musahiptir. Demek ki hem Başbakanımız hem Milli Eğitim Bakanımız benim 76’da dahil olduğum MTBB’de idarecilerim imiş. Çok kuvvetle muhtemel resimde namaz kılanların arasında  Başbakanımız da vardır.

Sayın Cumhurbaşkanımız, Sayın Başbakanımız, Sayın TBMM Başkanımız, Sayın Kültür ve Turizm Bakanımız, Sayın Milli Eğitim Bakanımız, Sayın Vakıflar Genel Müdürümüz, Sayın İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanımız... Sizlerin bildiğini sandığım Ayasofya Camii’nin tapusunu tekrar dikkatlerinize sunuyorum.

Her şey o kadar müsait ki!

Her şey o kadar müsait de bu sonuç ne, diyenlere cevap olarak aklıma şunlar geliyor:

Başbakan herhalde gözünü kamuoyuna dikmiş, bir talep gelsin diye bekliyor. Bekliyor ki gençler, Türkiye, Ayasofya ibadete açılsın diye platformlar oluşturulsun, imza kampanyaları düzenlensin, STK'lar Vakıflar Genel Müdürlüğü'nü, Müzeler Genel Müdürlüğü'nü, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nı, TBMM'yi ziyaret etsinler. Böyle olmalı herhalde. Bunlar gerçekleşirse; halkımız Fatih’in mirasına sahip çıkılmasını, Ayasofya’nın ibadete  açılmasını talep ediyor, biz de halkın sesine kulak vermiş bir iktidar olarak ve halkın yüzde ellisinin oyunu, desteğini almış bir parti olarak halkımızla ters düşemeyiz deyip buna göre karar almak istiyor. Böyle sanıyorum. Seçim zamanında CHP’nin camileri kapattığını, ahır yaptığını sık sık hatırlatan Sayın Başbakan, bu sözü ile Ayasofya’yı da ima etmedi mi?

Bize göre etti. Bunu ima eden bir Başbakan, daha fazla bu yanlışa ortak olmayacaktır. Ancak talep halktan gelmeli. Acaba sırf bunun için bir platform kurulamaz mı ?

Şunu açıkça söyleyelim. Ayasofya açılmadıkça İstanbul fethedilmiş sayılmaz. Boşunadır o stadyumların doldurulması, gemilerin yürütülmesi, mehter vs. İstanbul yeniden fethedilmelidir ve Kerkoporta Kapısı açıktır. O kapı da Ayasofya’nın kapısıdır.

Sayın Başbakanımız, size teşekkür etmek istiyoruz. Sadece teşekkürle yetinmeyiz; dua da ederiz.

Kâmil Yeşil yıllardır süren çağrıyı yineledi

Yorum

İstanbul’un, günümüze kadar gelen eserleriyle insanı sürükleyen tarihi serüveniyle hemhal olmak bazen insanı yorabiliyor da... Ben de biraz olsun dinlenebilmek için çareyi kendimi başka tarihlere atmakta buldum. Ve hemen birden uzak diyarlara kaçmayalım, adım adım Dersaadet’ten, sevgiliden, güzel diyardan ayrılalım derken bir de baktım İznik gizemli tarihiyle beni kendine çağırıyor.

İznik küçük bir ilçe diyebiliriz. Ama tarihiyle hem büyük hem de büyüleyici bir yerleşim. Hâlâ büyük bir kısmı ile varlığını devam ettiren Bizans’dan kalma surlar var. İznik’te büyük bir gölün bulunması yöreye yumuşak bir iklim katmış.

Öncesinde birçok kez işgal edilen İznik birçok defalar farklı devlere başkentlik vazifesini yüklenmiş. Ve Osmanlı tarih sahnesine çıktığında da Orhan Gazi tarafından İznik fethedilmiş. İlk kadı olarak Çandarlı Kara Halil atanmış ve böylece Çandarlı sülalesinin Osmanlı’da ismi anılmaya başlanmış. Orhan Gazi, İznik’i fethinden sonra Ayasofya Kilisesi’ni camiye dönüştürmüş. O tarihten sonra Orhan Camii diye de anılır olmuş burası. İznik’te ilk namazın kılındığı bu camide, hatipler hutbeye kılıçla çıkarlarmış. Mimar Sinan’dan da bir nefes vardır bu yapıda; minare ve mihrabı yadigar bırakmıştır bu camiye.

Dünya çapında 10 tane Ayasofya adını taşıyan mabed vardır. Bunların 4 tanesi Türkiye sınırları haricinde bulunuyor. 6 tanesi ise Türkiye’de muhtelif yerlerde, bu toprakların hamisi olduğumuzu remzen mevcut haldeler. Tabi bunların en eskisi ve en büyüğü İstanbul Ayasofya’sıdır. Geneli düşünerek ehemmiyet sırasına koyduğumuzda ise İznik Ayasofya Camii, İstanbul Ayasofya’sından hemen sonra geliyor.

Hristiyanlıkla ilgili önemli kararların alındığı 7. konsül 325 yılında bu kilisede toplanmış. Teslisi reddeden, İslam’ın geleceğini müjdeleyen Barnabas İncil’i İznik Konsilinde yasaklanmış ve yok edilmiş. Bu yok edilme kararı sadece Barnabas İncil’i için değildir. Toplanılan üç yüz farklı İncil’den teslis inancını benimseyen dört tanesi seçilmiş ve geri kalan bütün inciller tıpkı Barnabas İncil’i gibi yok edilmiş. Bu konsülde alınan kararlarla İznik ve Ayasofya, Hiristiyanlık’ın önemli merkezlerinden birisi haline gelmiş.

Hem cami hem kilise hem müze olur mu?

Harap vaziyette çok uzun yıllar duran yapıda, 90 yıl aradan sonra 2011 yılında bir Bayram namazı ile yeniden tekbir sesleri arşı inletti. Ayasofya Camii’nin şu anki durumuna değinecek olursak… Aslında ne camii ne müze ne de kilise… Maalesef buranın yaklaşık bin yıldır tüm hüviyetiyle cami olduğunu unutmuş olan restorasyon ekibi bu mabedin ortasını camii şeklinde oluşturmuşlar, yan tarafları ise müze ve kilise şeklinde. Gelen turistler de, ibadet için girenler de aynı kapıdan ayakkabı ile içeri girmekte, namaz kılmak isteyen, önündeki merdivenden sonra Bizans kilisesi kalıntısı olarak büyükçe etrafı çevrilen mozaiği geçip, daha sonrasında kendisi için ayrılan halıyla döşenen kısma varmakta. Bir çatı altında Müslüman namaz kılar iken turistler de bütün dikkat dağıtıcılıklarıyla camiyi hasretle geziyorlar. Müze/kilise kısmında neler mi var: Vaftiz havuzu, birkaç noktada ortaya çıkartılmış haç işaretleri (veya daha sonrasında tahribat olarak oraya kazınmış da olabilir.) freskler ve ayinlerin yönetildiği merdivenlerle çıkılan mekan muhafaza edilmiş.

Arzumuz yüce dinimize hizmet eden bu mekanın üç hususiyetine ayrı ayrı göz kırpmaktan vazgeçilip, diğer mekanlar muhafaza da edilse ibadethanenin bin yıllık aslına saygı ve hürmet gösterilerek camiye dönüştürülmesidir. Dönüştürülmüş gibi anlatılmakta fakat işin aslı öyle değildir. Ayasofya Camii, tam anlamıyla bir cami hüviyetine bürünmelidir.

Ömer Faruk Deliktaş yazdı

İlgili Konular