Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinin 100. yıl dönümü

Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinin 100. yıl dönümü

Giriş Tarihi: 10.11.2018 22:06 Güncelleme Tarihi: 11.11.2018 07:08

Tarihe ilk küresel savaş olarak geçen Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinden bu yana 100 yıl geçti. Ancak o dönemden kaynaklanan sınır ihtilafları ülkeler arasında tartışma konusu olmayı sürdürüyor.

Fransa'nın başkenti Paris'te, Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un ev sahipliğinde Birinci Dünya Savaşı'nın sona erişinin 100. yılı dolayısıyla düzenlenecek anma etkinliği ile Paris Barış Forumu'na aralarında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da bulunduğu 70'in üzerinde devlet ve hükümet başkanı katılacak.

İtilaf Devletleri ile Almanya arasında 11 Kasım 1918'de imzalanan ateşkes anlaşmasıyla, Birinci Dünya Savaşı'nı resmi olarak bitiren "Ateşkes Günü"nün 100'üncü yılı dolayısıyla pazar günü Şanzelize Caddesi'nde bulunan Zafer Takı ve Meçhul Asker Anıtı'nda anma töreni düzenlenecek.

Sırp milliyetçisi Gavrilo Princip'in, Avusturya - Macaristan İmparatorluğu Veliahtı Franz Ferdinand ve eşi Sophie'yi öldürmesinin akabinde başlayan Birinci Dünya Savaşı'nın neden olduğu sivil ve askeri kayıplar ve savaşta kullanılan teknoloji, başta Avrupa olmak üzere dünya genelinde önemli değişikliklere neden oldu.

40 ülke ve kolonilerin katıldığı Avrupa merkezli savaş, 28 Temmuz 1914'te başladı ve 4 yıl sürdü.

Fransa, İngiltere ve Rusya'nın merkezde olduğu İtilaf Devletleri ile Alman İmparatorluğu, Avusturya - Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı Devleti'nin oluşturduğu İttifak Devletleri'nin karşı karşıya geldiği savaştan İtilaf Devletleri galibiyetle ayrıldı. Savaşın neticesinde 17 milyon kişi hayatını kaybederken, 21 milyon kadar kişi yaralandı.

Dünya düzenini değiştiren savaş

Birinci Dünya Savaşı'ndaki ölümlerin 6,6 milyonunu sivil kayıplar oluştururken, savaşta yaklaşık 10 milyon asker de hayatını kaybetti. Günde ortalama 6 bin kişinin yaşamını yitirdiği Birinci Dünya Savaşı'nda yaklaşık 65 milyon asker seferber edildi.

Dünya tarihinin ilk küresel savaşından sonra sınırların çizilmesinde milliyetçilik anlayışına dikkat edilmediği için etnik çatışmalar ve sınır sorunları ortaya çıktı.

Tarihin o zamana kadar kaydettiği en kanlı savaşlardan biri olan Birinci Dünya Savaşı sonrası yapılan anlaşmalarla imparatorluklar yıkılırken, çok sayıda yeni devlet ortaya çıktı.

Bu savaşın akabinde uluslararası arenada Çekoslovakya, Avusturya, Macaristan, Polonya, Litvanya, Estonya, Ukrayna, Yugoslavya ve Türkiye Cumhuriyeti gibi yeni devletler boy gösterdi.

Paris Barış Konferansı

Ortadoğu ve Arap Yarımadasındaki Türk egemenliği sona ererken, bu bölgelerde İngiliz ve Fransız manda yönetimlerine bağlı olarak Irak, Suriye, Ürdün, Suudi Arabistan gibi devletler kuruldu. Böylece sınırlar çizilirken, Avrupa'nın ve dünyanın siyasi manzarasında önemli değişiklikler meydana geldi.

Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda, ortaya çıkan sorunlara çözüm bulmak, dünyada bozulan güç dengesini yeniden oluşturmak ve mağlup olan devletlerle imzalanacak barış antlaşmalarının şartlarını görüşmek üzere, yenen ve yenilen devletlerin temsilcileri 18 Ocak 1919'da Paris'te bir araya geldi.

İtilaf Devletlerinin kendi aralarındaki çıkar çatışmaları nedeniyle sert tartışmalara sahne olan Paris Barış Konferansı'nın ardından tarihin seyrini değiştirecek bazı önemli anlaşmalar imzalandı.

Almanya ile 28 Haziran 1919'da Versailles, Avusturya ile 10 Eylül 1919'da St. Germain, Bulgaristan ile 27 Kasım 1919'da Neuilly, Macaristan ile 4 Haziran 1920'de Trianon ve Osmanlı Devleti ile 10 Ağustos 1920'da Sevr Anlaşmaları imzalandı.

Birinci Dünya Savaşı'nın ardından İngilizlerin işgal ettiği Osmanlı toprakları Musul ile Kerkük, Macaristan ile Romanya arasındaki 448 kilometrelik sınır hattı ve Afrika'daki bağımsızlıklarını ilan eden koloniler gibi başta Avrupa ve Ortadoğu coğrafyası olmak üzere dünyanın farklı bölgelerinde aradan geçen 100 yıla karşın halen noktalanmayan sınır sorunları miras kaldı.

Salgın ve kıtlık

Tarihte en çok zayiat verilen beşinci savaş olarak kayıtlara geçen ve 4 yıl süren Birinci Dünya Savaşı'ndaki ölümlerin çoğunluğunu ise savaş ortamının neden olduğu çeşitli hastalıklar, salgın ve kıtlık oluşturuyor.

Savaşın sonlarına doğru ortaya çıkan İspanyol gribinin savaş ortamının hareketliliğiyle birçok kişiye yayılması sonucu oluşan salgın, milyonlarca kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu.

ABD'nin savaşa girmesi ile bitiş süreci hızlanan Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı Devleti dağıldı ve yıkılan imparatorlukların yerine birçok devlet kuruldu.

20. yüzyıla damgasını vuran savaşlardan olan Birinci Dünya Savaşı'nın ardından imzalanan yeni anlaşmalarla yeni bir dünya düzeninin temeli atılmış oldu.

En çok zayiat Rusya'dan

Birinci Dünya Savaşı'ndan erken ayrılan Rusya 1 milyon 800 bin, mağlup Almanya ise 1 milyon 700 bin ile savaşta en çok asker kaybeden iki ülke olarak kayıtlara geçti. Bu iki ülkeyi, savaşta 1 milyon 350 bin askerini kaybeden Fransa izledi.

Osmanlı Devleti'nin ortalama 500 bin askeri zayiat verdiği savaşta, müttefiki Avusturya - Macaristan İmparatorluğu 1 milyon 200 bin askerini kaybetti.

Savaşın bitmesine bir yıl kala İtilaf Devletleri'ne katılan ABD, bir yılda 116 bin askerini kaybederken, 4 yıl boyunca kolonileriyle beraber savaşan İngiltere 800 bin kadar askeri zayiat verdi.

I. Dünya Savaşı ardından imzalanan barış anlaşmaları: Sadece Sevr değişti

10 milyonu sivil yaklaşık 20 milyon insanın hayatına mal olan I. Dünya Savaşı'nın “Ateşkes Günü” ile sona ermesinin ardından 100 yıl geçti.

Savaşın galibi İtilaf Devletleri ile Almanya arasında 11 Kasım 1918 saat 11.00’de ("on birinci ayın on birinci gününün on birinci saati") imzalanan ateşkes anlaşmasını tam 16 barış anlaşması takip etti.

En önemlisi, Almanya'nın savaşın sorumluluğunu kabul ettiği 'Versay Barış Anlaşması' sayılan 16 anlaşma arasında yalnızca Osmanlı Devleti'nin imzaladığı Sevr Anlaşması geçerliliğini kaybetti.

I. Dünya Savaşı'nı sona erdiren başlıca barış anlaşmaları:

Brest-Litovsk Anlaşması: (3 Mart 1918)

Savaşın ilk anlaşması ateşkes ilan edilmeden önce İttifak Devletleri arasında imzalandı. Anlaşma, 1917 Ekim Devrimi sonrası savaştan çekilen Rusya ile Almanya, Osmanlı Devleti, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan arasında imzalandı.

Günümüzde Beyaz Rusya'da bulunan Alman işgali altındaki Brest-Litovsk kentinde imzalanan anlaşma ile Rusya Almanya'ya batı topraklarının büyük bir bölümünü bırakmayı kabul etti.

Rusya; Baltık devletleri, Polonya ve Finlandiya'yı kapsayan topraklarla beraber nüfusunun yüzde 30'undan da feragat etmiş oldu.

Versay Barış Anlaşması: (28 Haziran 1919)

Savaşın başlangıcından beş yıl sonra Paris yakınlarındaki Versailles Sarayı'ndaki imzalanan bu anlaşma, savaştaki kayıp ve zararlardan Almanya'yı sorumlu ilan etti.

Versay Anlaşması, savaş tazminatı ödemek ve askeri kısıtlamaya gitmek zorunda kalan Almanya'yı sürüklediği ekonomik ve siyasi buhran nedeniyle Nazi Partisi'nin iktidara gelmesinin ve nihayetinde II. Dünya Savaşı'nın çıkmasının nedeni olarak yorumlanır.

Anlaşma sonucunda Almanya topraklarının yüzde 15'i ve nüfusunun yüzde 10'nu kaybetti.

Alsace ve Lorraine bölgeleri Fransa'ya verildi ve Saarland bölgesi 15 yıl boyunca uluslararası heyet yönetimine bırakıldı. Versay Anlaşması, Amerika Birleşik Devletler Senatosu tarafından hiç bir zaman onaylanmadı.

Saint-Germain Antlaşması: (10 Eylül 1919)

Savaşın galibi İtilaf Devletleri ile Avusturya arasında imzalanan anlaşma ile Avusturya-Macaristan imparatorluğu bir çok devlete bölündü.

Paris dışındaki Saint-Germain-en-Laye Şatosu'nda imzalanan anlaşmanın ardından Macaristan, Çekoslovakya ve Yugoslavya kuruldu, Romanya Transilvanya ve Bessarabia'yı da kapsayacak şekilde genişledi, Polonya'ya Avusturya ve Almanya tarafından işgal edilen topraklar verildi.

Avusturya, Versay Anlaşması'nda Almanya'nın da yaptığı gibi, askeri güçlerinin sınırlandırılmasını kabul etmek durumunda kaldı.

Neuilly Antlaşması: (27 Kasım 1919)

Bulgaristan, İtilaf Devletleri ile Paris'in banliyösü Neuilly'de imzaladığı anlaşma ile yeni oluşan Yugoslavya, Romanya ve Yunanistan'a toprak vermek durumda kaldı ve Ege Denizi bağlantısını kaybetti. Bulgar devletine de orduda asker kısıtlaması getirildi.

Trianon Anlaşması: (4 Haziran 1920)

Macaristan, Versay'da I.Dünya Savaşı galipleriyle imzaladığı bu anlaşma ile topraklarının üçte ikisini kaybetti. Anlaşmanın ardından 3 milyona yakın Macar, çoğu Romanya'da olmak üzere, sınırlarının dışında kalmış oldu.

Sevr Anlaşması: (10 Ağustos 1920)

Osmanlı İmparatorluğu Fransa'da Paris'in banliyösü Sevr'de, İtilaf Devletleri'yle ülkenin yeni sınırlarını belirleyen anlaşmaya imza attı.

Bu anlaşma ile Osmanlı büyük oranda toprak kaybederken İstanbul ve Çanakkale Boğazları'nın hakimiyetini uluslararası bir heyete bırakmak zorunda kaldı ve bu hat boyunca da askeri güç bulundurmaktan men edildi.

1920'de Sadrazam Damat Ferit Paşa'nın imzaladığı anlaşma Ankara'daki Büyük Millet Meclisi tarafından tanınmadı.

İtilaf devletleri, Kurtuluş Savaşı'nın ardından kurulan Türkiye Cumhuriyeti ile zaman zaman kesilerek toplam 8 ay süren zorlu görüşmelerin ardından İsviçre'nin Lozan kentinde 24 Temmuz 1923'te barış anlaşması imzaladı.

Lozan Anlaşması ile yeni Türkiye devletinin sınırları belirlendi. Türkiye, boğazları kontrol eden uluslararası heyete başkanlık etmeye başladı ancak gene de boğazlar üzerinde asker bulundurma hakkı elde edemedi.