1

ABONE OL

Dünyanın anbean takip ettiği Dağlık Karabağ savaşında altıncı haftaya girilirken, Rusya'nın yardım çağrısına verdiği yanıtla sarsılan Ermenistan'da cephe hattından kaçış başladı.

2

Azerbaycan ordusu savaş uçaklarıyla Ermenistan mevzilerinin vurulduğu görüntüyü paylaştı. Uluslararası uzmanlar, jetlerin saldırısını Bayraktar TB2'nin kaydettiğini belirtiyor.

3

Silahlı insansız hava aracının imha ettiği Ermenistan konvoyunun görüntüleri ise büyük bir heyecan yarattı. Vurulan konvoyda işgalci Dağlık Karabağ yönetiminin lideri Arayik Harutyunyan'ın da bulunduğu yönünde haberler paylaşıldı.

4

Ancak şimdiye kadar söz konusu haberler resmi kaynaklar tarafından doğrulanmış değil. Ermenistan tarafı ise Harutyunyan'ın bu sabah gönüllü askerlerle çekilmiş yeni görüntülerini yayınladı.

5

Pazartesi sabahı ise Ermenistan birlikleri yine sivilleri hedef aldı, Ağdam ve Ağcabedi'ye bağlı köyleri hedef alan bombardımanlara girişti.

6

Azerbaycan ordusu ise Ermenistan'a ait bir Su-25 savaş uçağını düşürdü. Böylece son haftalarda vurularak düşürülen Su-25 sayısı dörde yükseldi.

7

Amerikan Associated Press (AP) haber ajansı, çatışmaların sürdüğü cephe hattındaki patlamaların Dağlık Karabağ'ın başkenti Hankendi'den duyulduğunu bildiriyor.

8

Ermenistan savaşta adım adım yenilgiye giderken Hankendi'de yaşayanlar şehirden kaçmaya başladı, AP kentten birçok fotoğraf servis etti.

9

Otobüslerle tahliye edilenlerin yanı sıra kendi araçlarıyla şehirden ayrılanlar göze çarparken, çobanlar ise sürülerini çatışma bölgesinin dışına çıkarmaya çalışıyor.

10

Azerbaycan lideri İlham Aliyev, sekiz köyün daha Ermenistan işgalinden kurtarıldığını Twitter hesabından paylaştığı mesajla duyurdu.

11

Uluslararası toplum tarafından tanınmayan işgalci Dağlık Karabağ yönetimi 1166 askerinin öldüğünü belirtiyor ancak uluslararası gözlemciler bu sayıyı binlerle ifade ediyor.

12

Dört kez ilan edilen ateşkesler dakikalar içinde bozulurken, Azerbaycan ordusunun stratejik noktadaki tarihi Şuşa kentine beş kilometre kadar yaklaştı. Şuşa, Dağlık Karabağ'ın başkenti Hankendi'yi Ermenistan'a bağlayan yol üzerinde bulunuyor.

13

Şuşa'nın işgalden kurtarılmasıyla, Azerbaycan ordusu Dağlık Karabağ'da 27 Eylül'de çatışmaların başlamasından bu yana en önemli zaferini elde etmiş olacak.

14

BBC Rusça ekibi ise bir başka stratejik nokta olan Laçın'dan çok çarpıcı bir fotoğrafı yayınladı. Sınırda yer alan Laçın'ın Ermenistan tarafındaki bir tepede Rus bayrakları ve Rus askerleri görülüyor.

15

BBC Rusça ayrıca Eylül ayında Rusya'nın Krasnoyarsk şehrinden Dağlık Karabağ'a savaşmak için gelen Armen Aghamyan'ın fotoğrafına da haberinde yer verdi.

16

Azerbaycan ordusu Laçın koridoruna doğru ilerlerken, top atışları ve patlama sesleri zemini titretiyor. Bölgede yaşayanların tümü Laçın'ı terk etmiş durumda, yalnızca şehri savunmaya çalışan Ermenistan askerleri var.

17

Bütün Ermenilere şehri savunma çağrıları yapılırken, başkent Erivan çevresinde eğitim alan gönüllülerin fotoğraflarını Reuters haber dünyaya ajansı servis etti.

18

Foto muhabiri Gleb Garanich'in çektiği karelerde aralarında çocuklar, genç kadınlar ve yaşlıların da olduğu grubun Erivan dışındaki askeri kampta eğitim aldıkları görüldü. Fotoğraflarda ilk dikkat çeken ayrıntı, eğitime katılanların yüzlerine yansıyan umutsuzluğun net şekilnde okunmasıydı.

19

Cephe hattında gittikçe sıkışan Ermenistan ordusunun gönüllülere nişan almanın yanı sıra ip inişi eğitimleri veriyor.

20

Reuters'ın fotoğraflarında, silahlı eğitim sırasında bazı gönüllülerin askeri üniforma giydiği bazılarının ise eşofmanla eğitime katıldığı göze çarptı.

21

27 Eylül'den bu yana binlerce askerini kaybeden ve hezimeti durdurmayan Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, bir kez daha Rusya lideri Vladimir Putin'den yardım istedi. Putin'e uzun bir mektup gönderen Paşinyan, Moskova yönetiminin Erivan'a sunabileceği desteğin görüşüleceği istişarelere başlanmasını istedi. Paşinyan, mektubunda yardımın gerekçesi olarak 29 Ağustos 1997 tarihli Dostluk, İşbirliği ve Karşılıklı Yardım Anlaşması'nın ikinci maddesini gösterdi.

22

Ancak Rusya'nın Ermenistan'a yanıtı devlet başkanlığı seviyesinde değil, Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov aracılığıyla oldu. Daha önce iki kez ateşkes ilan eden Lavrov, Paşinyan'a çatışmaların doğrudan Ermenistan'a taşınması halinde yardım edeceklerini söyledi.

23

Ermenistan, Rusya ve üç devletin daha imza koyduğu Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (CSTO), söz konusu ülkelere herhangi bir saldırı düzenlendiğinde diğerlerinin de devreye girmesini öngörüyor. Ancak Dağlık Karabağ, uluslararası hukuka göre Ermenistan toprağı değil ve işgal altında tutuluyor.

24

Paşinyan'ın mektubuna gelen yanıt Erivan'da kelimenin tam anlamıyla depreme yol açtı, Ermenistan'ın eski lideri Levon Ter-Petrosyan Rusya'nın kibarca kapıyı gösterdiğini söylüyor.

25

Yerel medyaya konuşan Ter-Petrosyan, şu açıklamayı yaptı: "Putin, Paşinyan'a Rusya Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla cevap verdi. Ne dediğini anlamıyor musun? Bunu anlamazsan, bugün bize yazıklar olsun.... Putin, tam bir samimiyet ve cömertlikle 'Ermenistan'ın tam güvenliğini sağlamaya mecbur ve hazırım ama sonunda anladım - Karabağ sorununu sizin için çözecek olan ben değilim' dedi."

26

Dağlık Karabağ'daki çatışmalar 27 Eylül Pazar günü sabah saatlerinde Ermenistan'ın ateşkes ihlaliyle başladı. Dağlık Karabağ, Birleşmiş Milletler (BM) ve uluslararası toplum tarafından Azerbaycan'ın bir parçası olarak tanınıyor. Ancak Azerbaycan'ın topraklarının yaklaşık yüzde 20'sine denk gelen Dağlık Karabağ ve civarındaki bazı bölgeler, 1990'ların başından bu yana Ermenistan işgali altında bulunuyor. Bölgede 1991 yılında 'Dağlık Karabağ Cumhuriyeti' ilan edildi. Ancak burayı uluslararası alanda Ermenistan dahil hiçbir ülke tanımış değil.

27

Güney Kafkasya’da 4 bin 400 kilometrekarelik bir alanı kapsayan Dağlık Karabağ (Yukarı Karabağ), Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki en büyük sorun olarak yıllardır çözüm bekliyor. Peki, ikisi de eski Sovyetler Birliği ülkesi olan Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki Dağlık Karabağ sorununun tarihçesi ne? 'Dağlık Karabağ' bölgesinin kelime kökeni birkaç farklı dilin karışımından oluşuyor. İsminin içinde bulunan birkaç dil bile, bölgenin tarih boyunca farklı kültürler arasındaki geçişkenliğe nasıl maruz kaldığını başlıbaşına gösterir nitelikte.

28

İngilizcesi Nagorny (ya da Nagorno) Karabakh. 'Nagorny' kelimesi Rusçada 'dağlık' (нагорный), anlamına geliyor. Azerbaycancada da, tıpkı Türkçe'deki gibi 'dağlık' anlamına gelen 'dağlıq' ya da 'yukarı' anlamına gelen 'yuxarı' kelimeleri ile anılıyor. Karabağ ise, Türkçe ve Farsçada ortak bir kelime olup, 'siyah bahçe' demek.

29

Azerbaycan ve Ermenistan’ın 1922’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne katılmasıyla Dağlık Karabağ, kabullenilmiş görünen, ancak Ermeniler tarafından benimsenmeyen bir yapıya evrildi. 1923’te Azerbaycan Cumhuriyeti’ne bağlı otonom bölge statüsü verilen Dağlık Karabağ'da, bölgede yaşayan etnik Ermenilerin, Azerbaycan yönetiminden duydukları rahatsızlığı zaman zaman gündeme getirmelerine rağmen, Sovyet sisteminin durma noktasına geldiği 1980’lerin sonuna kadar statüko korundu.

30

Sovyetler Birliği’nin son lideri Mihail Gorbaçov’un tıkanan sistemin önünü açmak için 1985’te başlattığı açıklık (glasnost) ve yeniden yapılanma (perestroika) süreciyle beraber, Kafkasya’nın bütün sorunlu alanları gibi Dağlık Karabağ da gün ışığına çıktı. Sovyet yönetiminin her geçen gün zayıflayan otoritesini değerlendiren Dağlık Karabağ Otonom Yönetimi, 1988’de Ermenistan Cumhuriyeti’ne bağlanmayı talep etti. Bu talep karşılık bulmazken Azerbaycan ile Ermenistan’ın 1991’de bağımsızlıklarını ilan etmelerinin akabinde Dağlık Karabağ Ermenilerinin ayrılma girişimleri de yoğunlaştı.

31

Bu dönemde Karabağ'daki Azeri nüfusu zorunlu göçler nedeniyle yüzde 20'ye kadar düşmüştü. 10 Aralık 1991’de yapılan ve bölgede kalan Azerilerin boykot ettiği referandumda Ermeniler, Azerbaycan’dan ayrılmak için oy kullandı. Referandumun ardından Dağlık Karabağ’ın bağımsızlığı ilan edildi, ancak bu girişim uluslararası toplumda karşılık bulmadı. Ermenistan ordusunun desteklediği Dağlık Karabağ Ermenileri ile bölgede yaşayan Azeriler arasındaki gerilim, bağımsızlık ilanıyla gittikçe yükseldi. Çıkan çatışmalar, 1992’de Ermenistan ordusu ve Dağlık Karabağlı Ermeniler ile Azerbaycan ordusu arasında sıcak savaşa dönüştü.

32

Dağlık Karabağlı Ermeniler, savaş sonunda bölgenin tümünün kontrolünü ele geçirdikleri gibi komşu yedi bölgeyi (rayon) de işgal ettiler. Böylelikle Dağlık Karabağ ile Azerbaycan'ın doğrudan temas noktaları oldukça sınırlandı. Dağlık Karabağ sorunu akademik çevrelerde yıllardır 'donmuş çatışma' olarak nitelendiriliyordu. Aralıklarla devam eden çözüm müzakerelerine rağmen hem Dağlık Karabağ-Azerbaycan temas hattında hem de Azerbaycan-Ermenistan sınırında, karşılıklı ateşkes ihlalleri sık sık tekrarlanıyor. 2014'ün Ağustos ayında 20 yılın en kanlı çatışmaları yaşandı. Dağlık Karabağ sınırında iki gün süren çatışmalarda 13 Azerbaycan askeri yaşamını yitirdi. Ermenistan Savunma Bakanlığı da 20 askerinin öldüğünü açıkladı.

33

Yarım milyon mülteci Azerbaycan ve Ermenistan'a sığındı, yaklaşık bir milyon insan zorla yer değiştirmek zorunda kaldı. Dağlık Karabağ çatışmaları başlamadan önce varolan bazı kasaba ve köyler tamamen terk edildi ve harabeye döndü. Azerbaycan topraklarının yüzde 14’ünden fazlası halen işgal altında. Azeriler bölgenin tarihsel olarak kendi kontrolünde olduğunu ve dolayısıyla kendilerine ait olduğunu söylüyor; Ermeniler ise bölgede hep Ermenilerin yaşadığını ve Azeri yönetiminin gayrimeşru olduğunu savunuyor.

34

İç mesele olarak görüldüğünden dış müdahale konusunda diğer devletler gönülsüz davrandı. İhtilaf, Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanması dolayısıyla 1992’den itibaren devletlerarası bir hale büründü. Azerbaycan’da savunma harcamaları 2003’ten bu yana her yıl yaklaşık yüzde 50 oranında arttı. 2012’de savunma harcamaları, Azerbaycan’ın toplam kamu harcamalarının beşte birini oluşturur hale geldi. Ermenistan da Rusya’nın yardımıyla cephaneliğini genişletti.

35

Tam sayılar net olarak bilinmemekle beraber, küçük yerleşimler ile Laçin ve Kelbecer’in nüfusunun toplamda yaklaşık 14 bin kişi olduğu sanılıyor. AGİT Minsk Grubu eş başkanlarına göre 2005 yılından bu yana nüfusta belirgin bir artış yok. Bölgeye yerleşen etnik Ermeniler altyapıya, ekonomik faaliyetlere ve kamu hizmetlerine kısıtlı bir erişime sahip. Birçoğunun kimlik belgeleri de eksik.

36

Sorunun en zayıf yeri 175 kilometre uzunluğundaki temas hattı. Mayın tarlalarıyla dolu bu hat, Birinci Dünya Savaşı siperlerini andırıyor. Temas hattına Ermeni tarafından 30 bin, Azerbaycan tarafından ise bu sayıdan biraz daha fazla asker konuşlandırılmış durumda. AGİT Minsk Grubu aracılığıyla yürütülen müzakereler zorlu geçiyor; zira liderler uzlaşıya yaklaşsa da ülkelerinde kamuoyunun isteklerini karşılayamama endişesiyle geri adım atıyor. Dağlık Karabağ Azerileri ve Ermenileri sürece etki edemiyor. Ermenistan ve Azerbaycan kamuoyunun süreç üzerinde, bölgenin yerlilerinden daha çok etkisi var.

37

Minsk Grubu eş başkanlarının sözcüsü ya da medya sekreteri yok. Bu nedenle de görüşmeler medyada az yer alıyor. Rusya, önceden Ermenistan’a yakın bir pozisyon almışken, artık Azerbaycan’a ve Ermenistan’a eşit uzaklıkta durmayı tercih ediyor. Bu strateji Ağustos 2008’de Gürcistan’la yaşanan savaşın ardından güçlendi. Stratejik öncelik Gürcistan’ın tecrit edilmesi haline dönüştü. Dağlık Karabağ Sorunu ABD için, Orta Doğu’daki çatışmalardan daha az öneme sahip. Kongre’deki Ermeni lobisi, Hazar Denizi Havzası enerji güvenliği, ‘terörle mücadele’ ve Afganistan’a uçuşlarda Azerbaycan hava sahasını kullanabilmesi ABD için öncelikli konular.